Sytuacja pandemiczna i związane z tym obostrzenia wprowadzone w Polsce dotknęły wielu branż, w tym również edukacji wyższej. Wszelkie spotkania w zamkniętych pomieszczeniach trzeba było anulować, a tym samym zajęcia stacjonarne trzeba było odwołać. Wymusiło to na pracownikach Uniwersytetu Warszawskiego błyskawiczną zmianę w procesie dydaktycznym. Wymóg dostosowania się do warunków sprawił, że trzeba było natychmiastowo przejść na tryb zdalnego nauczania. Dotychczas okazjonalnie wykorzystywane narzędzia informatyczne stały się codziennością dla wszystkich. Wbrew pozorom ta konieczność informatyzacji procesu dydaktycznego będzie miała korzystny wpływ i pozwoli efektywniej przekazywać wiedzę w niedalekiej przyszłości. Wiele z tych narzędzi ułatwiło pracę dydaktyczną, zarówno samym prowadzącym, jak i ich studentom. Zaś po powrocie do zajęć stacjonarnych wykładowcy nie wyobrażają całkowitej rezygnacji ze świeżo poznanych narzędzi informatycznych. Systemy informatyczne wspomagające zdalną naukę możemy podzielić na dwie grupy:
- Synchroniczne – uczestnicy biorą udział w procesie dydaktycznym w tym samym czasie. Równoczesna obecność wykładowcy i studenta pozwala na dwustronne komunikowanie się, jak chociażby zadawanie pytań i prowadzenie dyskusji.
- Asynchroniczne – uczestnicy nie muszą być w tym samym miejscu i czasie podczas nauki. Wykładowca może „pozostawić” różne ciekawe materiały, prezentacje, artykuły i inne aktywności dla studentów, którzy mogą z nich skorzystać o dowolnej porze.
Do narzędzi asynchronicznych należą wszelkiego rodzaju platformy edukacyjne. Wśród nich wiedzie prym platforma Moodle – w skrócie Modularne, Zorientowane Obiektowo, Środowisko Nauczania (Modular Object-Oriented Dynamic Learning Environment). Platforma jest w całości dostępna z wykorzystaniem dowolnej przeglądarki internetowej (nie wymaga instalowania żadnego oprogramowania na komputerze użytkownika), a jej modułowa budowa sprawia, że jest uporządkowana i zorganizowana, a co za tym idzie, prosta i intuicyjna. Jest to oprogramowanie dystrybuowane w charakterze OpenSource – każdy może w oparciu o nie zbudować własny portal e-learningowy i dostosować go do własnych wymagań. Aktualnie to środowisko jest wykorzystywane w ponad 200 krajach, a liczba użytkowników cały czas rośnie.
Wydział Zarządzania Uniwersytetu Warszawskiego dysponuje własnym portalem e-learningowym opartym o system Moodle – „eNauka”. Jest to profesjonalne narzędzie do zdalnej nauki, które umożliwia prowadzenie różnych form nauczania na odległość. Portal na pierwszy rzut oka wydaje się skomplikowany, ale z czasem można się przekonać, że wszystko jest dobrze przemyślane i dzięki temu uzyskuje wysoką funkcjonalność. System Moodle wymaga od użytkownika poświęcenia nieco czasu na zapoznanie się z funkcjonowaniem systemu, by móc w pełni wykorzystać jego potencjał. Ośrodek Komputerowy udostępnia materiały do nauki systemu Moodle. Raz nabyte umiejętności z pewnością zaprocentują w przyszłości, dając możliwość rozszerzenia i urozmaicenia przebiegu tradycyjnego procesu dydaktycznego. Równolegle na Uniwersytecie Warszawskim, istnieje portal e-learningowy KAMPUS do prowadzenia zdalnych zajęć. Za jego funkcjonowanie odpowiada Centrum Kompetencji Cyfrowych (CKC) Uniwersytetu Warszawskiego. Jest on również zbudowany w oparciu o system Moodle, a tym samym funkcjonalnością nie odbiega praktycznie od portalu eNauka. Dogłębne poznanie systemu Moodle pozwoli korzystać zarówno z portalu KAMPUS, jak i portalu eNauka.
Wielu pracowników Wydziału Zarządzania UW zastanawia się, na który z tych portali powinni się zdecydować. Różnicą techniczną (nie licząc elementów graficznych i kolorystyki) jest forma autoryzacji użytkowników – platforma KAMPUS jest zintegrowana z systemem USOS, zaś platforma eNauka jest zintegrowana z siecią Wydziału Zarządzania UW. Tym samym platforma eNauka jest dedykowana dla studentów Wydziału Zarządzania UW. Ze względu na funkcjonalność platformy te są praktycznie identyczne. Istotnym aspektem jest same „środowisko” platformy. KAMPUS jest platformą przeznaczoną dla całego Uniwersytetu Warszawskiego, czyli dla ponad 20 wydziałów, ponad 3,5 tys. pracowników dydaktycznych oraz ponad 40 tys. studentów. Jak to często to bywa, duża skala idzie z pewnego rodzaju „anonimizacją” użytkowników. Ogromne zainteresowanie platformą e-learningową (spowodowaną koniecznością przejścia na naukę zdalną), sprawiło, że pomimo dobrych chęci, pracownicy Centrum Kompetencji Cyfrowych nie zawsze są w stanie udzielić indywidualnej pomocy przy korzystaniu z platformy KAMPUS. Użytkownicy tej platformy muszą być przygotowaniu na samodzielną naukę w oparciu o wszelkie instrukcje napisane przez CKC. Wychodząc naprzeciw Ośrodek Komputerowy Wydziału Zarządzania UW zachęca pracowników WZ, aby korzystali z platformy eNauka. Wykładowcy, którzy stawiają pierwsze kroki w platformie Moodle, mogą zawsze liczyć na pomoc pracowników Ośrodka Komputerowego. Często właśnie możliwość rozmowy (osobistej czy telefonicznej) jest na wagę złota, bowiem nie wszystko można z łatwością odnaleźć w instrukcji.
Jak już było wspominane, platformy KAMPUS i eNauka nie różnią się funkcjonalnością. Obydwa serwisy zbudowane są w oparciu o system Moodle. Budując kurs mamy do wyboru dodawanie różnych modułów w kolejnych sekcjach. Zostaną tu omówione tylko podstawowe moduły, gdyż pozostałe są często ich pochodnymi:
- Zasoby:
- Adres URL
- Etykieta
- Plik / Folder
- Strona / Książka
- Aktywności:
- Forum
- Głosowanie / Ankieta
- Słownik pojęć / Wiki / Baza Danych
- Zadanie / Warsztat
- Quiz
Adres URL
Jak nazwa wskazuje, jest to po prostu link prowadzący do miejsca w Internecie, który chcemy pokazać studentom. Sam adres URL może nic nie mówić studentom, dlatego taki zasób pozwala umieścić wyczerpujący opis do linku, np. na co studenci powinni zwrócić uwagę. Czasem może być to jakiś ciekawy artykuł, grafika, film, a może po prostu portal z materiałami, które będą świetnym uzupełnieniem tematyki zajęć.
Etykieta
Jest to jeden z najczęściej wykorzystywanych zasobów w kursie. To po prostu fragment tekstu, który możemy umieścić między innymi modułami. Po dodaniu „Etykiety” otwiera się prosty edytor tekstu, gdzie możemy umieścić dowolną treść i grafikę. Dzięki temu możemy przekazać różne informacje i wskazówki uczestnikom kursu.
Plik / Folder
Wykorzystując moduł „Plik”, możemy zamieścić dowolny plik. Może to być np. prezentacja, którą wyświetlaliśmy na zajęciach, czy też plik PDF zawierający materiał dla studentów. Mamy możliwość utworzenia opisu do załączonego pliku, jak także włączenia widoczności formatu i wielkości pliku, aby studenci wiedzieli, czego mogą się spodziewać. Zasób „Plik” umożliwia dodanie tylko jednego pliku. Jeżeli chcemy udostępnić więcej plików, należy dodać większą liczbę modułów „Plik”. W przypadku dużej liczby plików, może to niepotrzebnie „zanieczyścić” widok kursu. Dlatego też istnieje moduł „Folder”, gdzie możemy udostępniać pliki w bardziej zorganizowany sposób.
Strona / Książka
Na „Stronie” można umieścić dowolny tekst, grafiki, dźwięk, wideo, a nawet wbudowaną zawartość innych stron, jak np. filmy z YouTube. Umożliwia to przedstawienie studentom długiego fragmentu materiału, nie wymuszając przewijania całej zawartości kursu. Można pójść krok dalej i stworzyć strukturę „Książki”, gdzie kolejne strony będą zawierały dowolne elementy w zorganizowanej formie. „Strony” w „Książce” można przełączać i przechodzić dalej, niczym w normalnej książce.
Forum
Fora dyskusyjne są powszechnie stosowane w Internecie. Umożliwiają wymianę uwag i informacji w dowolnym czasie (tryb asynchroniczny), a nie zawsze jest na to czas podczas stacjonarnych zajęć. Możemy chociażby uzgadniać różne kwestie organizacyjne, a możliwość publicznego zadawania pytań i uzyskiwania odpowiedzi ograniczy z pewności liczbę maili z tymi samym pytaniami. Czasem warto przedstawić zagadnienie problemowe wymagające przemyślenia i otwartej dyskusji, a dzięki forum każdy może odpowiedzieć w dogodnym czasie. Niektóre osoby mogą chętniej „zabrać głos” i przedstawić swój punkt widzenia, gdy nie odbywa się to wśród innych osób oraz narażeniu na słowa krytyki.
Głosowanie / Ankieta
Te moduły umożliwiają przeprowadzenie głosowania / ankiety wśród uczestników kursu. Moduł „Głosowanie” umożliwia zadanie dowolnego pytania wraz z dowolnymi odpowiedziami do niego. Możemy ustawić termin głosowania i opcje widoczności wyników dla studentów. Zaś moduł „Ankieta” zawiera już przygotowane modele ankiet typu COLLES, ATTLS oraz Zdarzenie Krytyczne, które zawierają zdefiniowane pytania i odpowiedzi. Narzędzie to pozwala zebrać opinie uczestników na temat prowadzonych przez nas zajęć i refleksję nad wynikami.
Słownik pojęć / Wiki / Baza danych
Są to trzy różne moduły, ale o zbliżonej funkcjonalności. W dużym uproszczeniu – pozwalają one tworzyć bazę wiedzy przez słowa kluczowe, definicję, opisy, artykuły czy też powiązanie różnych materiałów ze sobą. Jeżeli zajdzie potrzeba stworzenia bazy wiedzy w kursie, z pewnością będzie konieczność zapoznania się z tymi modułami i wybrania najlepiej dopasowanego do naszych potrzeb.
Zadanie / Warsztat
Moduł „Zadanie” jest bardzo przydatny – pozwala utworzyć przestrzeń, gdzie każdy student musi wgrać swój plik. Możemy stworzyć opis tłumaczący, czego dokładnie oczekujemy od studenta, ustawić termin oddania pracy oraz zdefiniować wiele innych warunków dla zadania. W każdej chwili możemy sprawdzić prace złożone przez studentów. W przypadku formy zaliczenia zajęć, wymagającej złożenia pracy, unikniemy dziesiątek maili przychodzących od studentów i ich ewentualnych tłumaczeń, czemu pracę przesłali z opóźnieniem. Z kolei moduł „Warsztat” ma zbliżoną funkcjonalność, lecz umożliwia innym uczestnikom kursu na przeglądanie złożonych prac oraz ich komentowanie i recenzowanie.
Quiz
Zdecydowanie to moduł najczęściej wykorzystywany przy zdalnej nauce. Pozwala on na wiele różnych sposobów zweryfikować wiedzę studentów. Wielu wykładowców decyduje się prowadzić zajęcia za pomocą narzędzi synchronicznych, zaś w środowisku Moodle wykorzystują wyłącznie moduł „Quiz”. Za jego pomocą możemy tworzyć rozbudowane testy zawierające pytania zamknięte, otwarte, a nawet obliczeniowe. Tworząc odpowiednio dużą bazę pytań, ustawiając takie parametry, jak losowość pytań i odpowiedzi, oraz narzucając limit czasowy, możemy skutecznie sprawdzić wiedzę studentów.
Każdy z wymienionych modułów wymaga dogłębnego zapoznania się, a szczególnie jego użytkowania. W Internecie istnieje wiele poradników stworzonych przez społeczność użytkującą portale oparte o Moodle. Lecz sama teoria niewiele nam pomoże. Chcąc skorzystać z jakiegoś modułu, trzeba go utworzyć, skonfigurować i poznać jego funkcjonalność. Nauka przez praktykę jest w tym wypadku najlepszą opcją. Przedstawione moduły to tylko drobna część tego, co oferuje środowisko Moodle. Gdy już poznamy zasoby, możemy nawet zautomatyzować ocenianie aktywności studentów w naszym kursie. Dzięki temu każdy uczestnik będzie mógł pracować samodzielnie i w przejrzysty sposób będzie zdobywał kolejny punkty, które potem wpłyną na jego ocenę końcową. Niektóre (czasem żmudne) części procesu dydaktycznego można oddelegować pod skrzydła systemowi informatycznemu. Wielu wykładowców przekonało się, że środowisko Moodle nie jest narzędziem wyłącznie do prowadzenia nauki zdalnej. Wykorzystanie narzędzi asynchronicznych z całą pewnością wzbogaci prowadzone zajęcia stacjonarne i pozwoli efektywniej wykorzystać czas spotkań ze studentami.
mgr Karol Szadkowski
Ośrodek Komputerowy
Wydziału Zarządzania UW
Przydatne linki:
- Informacje na temat platformy eNauka:
http://www.wz.uw.edu.pl/portale/ok/dzial/enauka-platforma-e-learningowa
- Niezbędniki platformy KAMPUS:
https://kampus.come.uw.edu.pl/course/index.php?categoryid=337
- Książka przedstawiająca możliwości środowiska Moodle 2: „Moodle dla nauczycieli i trenerów. Zaplanuj, stwórz i rozwijaj platformę e-learningową” – Piotr Brzózka
