Jakie elementy ma umowa o pracę?
Umowa o pracę powinna być zawarta na piśmie i musi określać: rodzaj pracy (np. w formie zakresu obowiązków); miejsce jej wykonywania (np. siedziba pracodawcy, jeżeli pracownik pracuje na stałe w jednym miejscu, lub też obszar – w przypadku np. przedstawicieli handlowych); obligatoryjnie wynagrodzenie zasadnicze oraz inne składniki (np. premia) – jeżeli obowiązują u pracodawcy, wymiar czasu pracy oraz termin rozpoczęcia pracy.

Jakie uprawnienia przysługują pracownikowi bez konieczności wpisywania do umowy o pracę?
Pracownikowi z mocy prawa przysługują uprawnienia wynikające z prawa powszechnego, a więc z kodeksu pracy (np.: urlop wypoczynkowy, dodatkowe wynagrodzenie za pracę w godzinach nadliczbowych, wynagrodzenie chorobowe itp.) oraz z innych ustaw z zakresu prawa pracy (np. odprawy w przypadku tzw. zwolnień grupowych). Dodatkowo ma on prawo domagać się realizacji uprawnień wynikających z prawa zakładowego, obowiązującego u pracodawcy (a więc układów zbiorowych pracy czy też regulaminów). Na straży prawidłowej realizacji przez pracodawcę jego obowiązków stoi Państwowa Inspekcja Pracy, do której pracownik może zwrócić się o pomoc w egzekwowaniu swoich uprawnień. W ostateczności może on też zwrócić się do sądu pracy

Na czym polega zasada korzystności w prawie pracy?
Przyjmuje się, że pracownik, jako strona słabsza od pracodawcy, musi być szczególnie chroniony. Oznacza to, że uprawnienia wynikające z przepisów kodeksu pracy i innych ustaw nie mogą być modyfikowane przez pracodawcę na niekorzyść pracownika, nawet jeżeli ten ostatni wyrazi na to zgodę (np. rezygnacja z urlopu).

Zasada ryzyka pracodawcy
W przypadku gdy w trakcie zatrudnienia pracownik spowoduje szkodę zarówno pracodawcy, jak i innej osobie, pracodawca, aby pociągnąć go do odpowiedzialności finansowej, musi udowodnić mu winę (a więc świadome działanie mające na celu spowodowanie szkody). Jeżeli nie uda mu się tego zrobić, to nawet jeżeli strata byłaby bardzo duża, nie będzie miał możliwości uzyskania od pracownika żadnej rekompensaty.

Za co pracownik otrzymuje wynagrodzenie?
Pracownik otrzymuje wynagrodzenie zasadnicze za gotowość do wykonywania pracy, w ramach określonych w prawie zakładowym przepisów o czasie pracy. W konsekwencji w godzinach, w których pracownik ma być do dyspozycji pracodawcy, ten ostatni ma prawo wydawać mu polecenia, którym należy się podporządkować, o ile są zgodne z rodzajem pracy wynikającym z umowy o pracę. Jednak niezależnie od tego, jak polecenia te są realizowane, pracownikowi zatrudnionemu w pełnym wymiarze czasu należy się w każdym miesiącu co najmniej płaca minimalna.

Jakie są podstawowe rodzaje umów cywilnoprawnych?
Umowy cywilnoprawne, uregulowane w kodeksie cywilnym, dzieli się na dwa rodzaje: tzw. umowy starannego działania (do których zalicza się umowy zlecenia oraz o świadczenie usług, do których stosuje się przepisy o zleceniu) oraz umowy rezultatu (umowy o dzieło). W tym pierwszym przypadku zleceniobiorca ma realizować umówione wcześniej zadania, ale zleceniodawca nie ma prawa wydawać mu poleceń. W przypadku umowy rezultatu osoba realizująca dzieło jest rozliczania za osiągnięcie konkretnego efektu i dopiero po jego zrealizowaniu otrzyma wynagrodzenie.

Zasada ryzyka wykonującego usługę
Osoby współpracujące na podstawie umów prawa cywilnego odpowiadają w pełnej wysokości za niezrealizowanie lub niewłaściwą realizację umowy, a więc działają na własne ryzyko.

Jakie uprawnienia mają osoby wykonujące prace na podstawie umów prawa cywilnego i samozatrudnione?
Wszelkie uprawnienia tych osób muszą wynikać z umów. Jednakże z wyjątkiem umowy o dzieło osobom tym przysługuje minimalna stawka godzinowa, za efektywne wykonywanie pracy. Jeżeli więc w danym miesiącu nie przepracowali ani godziny, nie mają gwarancji uzyskania jakiegokolwiek wynagrodzenia.

Czym różni się samozatrudnienie od umów prawa cywilnego?
Do osób współpracujących na podstawie samozatrudnienia stosuje się przepisy kodeksu cywilnego. Jedyną różnicą w stosunku do umowy zlecenia czy też umowy o dzieło jest sposób rozliczania danin publicznych. W przypadku samozatrudnionego on sam rozlicza się z urzędem skarbowym i ZUS, a w przypadku umów prawa cywilnego rozliczeń dokonuje podmiot zatrudniający.

dr hab. Krzysztof Walczak
Katedra Prawnych Problemów Administracji i Zarządzania WZ UW